Το παραδοσιακό σπίτι του Αρχαγγέλου

Η κατασκευή του σπιτιού

Τα παλιά παραδοσιακά σπίτια του Αρχαγγέλου, ήταν χτισμένα με πέτρες ή τούβλα φτιαγμένα από ασπρόχωμα ανακατεμένο με άχυρο. Στις γωνιές έβαζαν τις λεγόμενες καντουνόπετρες, ορθογώνιες πέτρες με ίσιες πλευρές για να αλφαδειάζουν οι μαστόροι και να φτιάχνουν τους τοίχους. Για τσιμέντο (που δεν υπήρχε τότε), χρησιμοποιούσαν λάσπη από ασπρόχωμα ενώ σε κάποια μέρη του σπιτιού, όπως πάνω από τις πόρτες, ανακάτευαν το ασπρόχωμα με άχυρο για μεγαλύτερη αντοχή. Το σοβάτισμα γινόταν με ασβέστη ανακατεμένο με άμμο, ενώ για μπογιά χρησιμοποιούσαν σκέτο ασβέστη, δίνοντας στον Αρχάγγελο το μοναδικό χαρακτηριστικό των κάτασπρων σπιτιών.

Για να μπορέσουν να στηρίξουν την σκεπή, έφτιαχναν μια καμάρα στη μέση του σπιτιού, πάνω στην οποία στήριζαν τα κορφάδια (κορμοί δέντρων, συνήθως κυππαρισιών). Απο αυτή την καμάρα πήραν το όνομα τους, καμαρικά σπίτια. 

Τη σκεπή την έφτιαχναν οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες του σπιτιού με τη βοήθεια συγγενών και φίλων. Μαζεύονταν όλοι στο νέο σπίτι, μια Κυριακή, συνήθως το καλοκαίρι για να έχει καλό καιρό και βοηθούσαν στην κατασκευή της. Κάποιοι ανέβαιναν στα κορφάδια, ενώ οι υπόλοιποι έμεναν κάτω για να τους δίνουν υλικά.  Αυτοί που ήταν πάνω, έδεναν με σπάγκο καλάμια, φτιάχνοντας σιγά-σιγά μια καλαμωτή. Όταν τελείωναν, έστρωναν από πάνω φελάδι (κλαδιά και φύλλα πικροδάφνης) που τα μάζευαν από τα ποτάμια, για να σκοτώνουν τους μικροοργανισμούς και να μη σαπίζουν τα καλάμια. Στη συνέχεια, έφτιαχναν λάσπη από ασπρόχωμα και άχυρο και το έστρωναν από πάνω. Μετά από μια εβδομάδα περίπου, για να έχει στεγνώσει καλά η λάσπη, έκαναν τις τελευταίες επιδιορθώσεις σε ρωγμές που μπορεί να είχαν δημιουργηθεί, κλείνοντας τες με το ίδιο υλικό. Τέλος, έφερναν πατελιά (αργιλώδες χώμα που δεν απορροφά το νερό) από την γύρω περιοχή του Αρχαγγέλου και την έστρωναν για να ολοκληρωθεί η σκεπή.  

Κάθε χρόνο όμως, το φθινόπωρο, πριν τα πρωτοβρόχια, οι ιδιοκτήτες έπρεπε να στρώσουν ένα νέο στρώμα πατελιάς για να επιδιορθώσουν ή να αποκαταστήσουν την πατελιά που είχε φύγει με τις βροχές.

Η διαρρύθμιση του σπιτιού

Ανοίγοντας την σιδερένια εξώπορτα, μπαίνει κανείς σε μια μικρή αυλή με λουλούδια και τους βοηθητικούς χώρους του σπιτιού όπως την τουαλέτα, το πλυσταριό (χώρος όπου έπλεναν τα πιάτα), το κουζινί (ένα μικρός χώρος μαγειρέματος) και το φούρνο για ψήνει, κάθε Σάββατο, η οικογένεια το ψωμί της.

Μπαίνοντας από την κεντρική είσοδο του σπιτιού, στα δεξιά, αν και σε άλλα σπίτια στα αριστερά, βρισκόταν ο σουφάς (μια επίπεδη επιφάνεια, με ύψος περίπου μισό μέτρο) και το κούμελο (παλιό είδος τζακιού). Στο μέρος αυτό, περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας. Για να μην παγώνουν όταν κάθονταν, έστρωναν ψαθιά που τα έφτιαχναν οι ίδιοι από βούρλα που τα μάζευαν από τα ποτάμια και από πάνω έστρωναν κουρελούδες και χρέμια. Ο σουφάς χρησίμευε και για κρεβάτι και τα σκεπάσματα που χρησιμοποιούσαν βρίσκονταν πάντα διπλωμένα σε μια πλευρά του.

Το κούμελο βρισκόταν σε μια γωνιά του σουφά και χρησίμευε για να ζεσταίνονται το χειμώνα αλλά και για να μαγειρεύουν. Η τσιμιά (καπνοδόχος), καλυπτόταν από ένα χοντρό πανί, τη τσιμιομαντήλα, για να μη βγαίνει ο καπνός.

Οι τοίχοι γύρω από το σουφά, ήταν στολισμένοι με διάφορα βελούδινα κυρίως υφάσματα, με εικόνες και παραστάσεις τις Ανατολής.

Πάνω από το σουφά υπήρχε το καστέλι (ράφια), στολισμένο με κεντήματα, πάνω στο οποίο τοποθετούσαν ποτήρια, κούπες και διάφορα άλλα αντικείμενα οικιακής χρήσης. Πάνω και κάτω από το καστέλι, τοποθετημένα σε δύο σειρές, ήταν κρεμασμένα πιάτα με διάφορες παραστάσεις.  

Ακριβώς απέναντι από το σουφά, βρισκόταν ο κύριος αποθηκευτικός χώρος του σπιτιού, ο μεγάλος αμπαταρός. Ήταν κατασκευασμένος από ξύλο και μέσα έβαζαν τα εργαλεία της δουλειάς τους, ξύλα, άχυρα, ζωοτροφές και άλλα πράγματα. Στον αμπαταρό έμπαινε κανείς από ένα μικρό ξύλινο πορτάκι. Το πάνω μέρος του αμπαταρού, χρησίμευε κι αυτό ως αποθηκευτικός χώρος, ενώ στα κορφάδια που βρίσκονταν από πάνω του, κρεμούσαν διάφορα είδη όπως ρόδια, φουσκάκια (μικρά ντοματάκια), κρεμμύδια, σκόρδα, τυριά κ.α. για να στεγνώσουν και να μπορούν να διατηρηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα, χωρίς να χαλάσουν.

Προχωρώντας προς το εσωτερικό, όπως είπαμε, υπήρχε η καμάρα που χώριζε το σπίτι σε δύο ίσα μέρη, το εμπρός και το μέσα. Στη μέση της καμάρας υπήρχε ένα κρίκος, μέσα από τον οποίο περνούσε ένα σχοινί για να κρέμεται το καντήλι. Η άλλη άκρη του σχοινιού δενόταν δίπλα στον αποκρέβατο.

Ο αποκρέβατος βρισκόταν στο μέσα σπίτι, στην απέναντι πλευρά απ’ αυτήν που βρισκόταν ο σουφάς. Ήταν κι αυτή μια ξύλινη κατασκευή, όπου το κάτω της μέρος χρησίμευε ως αποθηκευτικός χώρος (ο δεύτερος αμπαταρός) για το λάδι, τις ελιές και διάφορες άλλες τροφές, ενώ στο πάνω μέρος του, βρισκόταν η ναμουσία, με το νυφικό κρεβάτι του ανδρόγυνου. Η ναμουσία χωριζόταν από τον υπόλοιπο χώρο του σπιτιού με ένα μεγάλο σεντόνι, με ένα άνοιγμα στη μέση και ήταν διακοσμημένο με κεντήματα, κορδέλες, σταυρούς και άλλα σχέδια.

Μπροστά απο τον αποκρέβατο υπήρχε ένας μικρός ξύλινος πάγκος όπου έβαζαν τις κουβέρτες, τα μαξιλάρια, τα κεντήματα, τα στρωσίδια αλλά και τα ρούχα τους. Ο πάγκος αυτός χρησίμευε και για να ανεβαίνουν στην ναμουσία αφού βρισκόταν πολύ ψηλά για να μπορέσει κάποιος να ανέβει εκεί απ’ ευθείας.

Απέναντι από τον αποκρέβατο, βρισκόταν ένας άλλος αμπαταρός, ο τρίτος που ήταν μικρότερος από τους άλλους δύο και χρησίμευε κι αυτός για την αποθήκευση ειδών του νοικοκυριού του σπιτιού.

Ο τοίχος που βρισκόταν στην μέση, μεταξύ του αποκρέβατου και του τρίτου αμπαταρού, ονομαζόταν πλατελότοιχος. Στο κάτω μέρος του πλατελότοιχου, βρισκόταν ένας μακρύς ξύλινος πάγκος που είχε ξύλινα χωρίσματα για να αποθηκεύουν διάφορα είδη όπως σιτάρι, κριθάρι και άλλα είδη διατροφής που παρήγαγαν οι ίδιοι ή τα είχαν αγοράσει.

Πάνω από τον πάγκο υπήρχαν μια ή δύο σειρές πιάτων και πάνω απ’ αυτές, στη μέση του τοίχου, ξεχώριζε ο μεγάλος καθρέπτης. Δεξιά και αριστερά υπήρχαν μεγάλα κάδρα με εικόνες των τέως βασιλιάδων της Ελλάδας, μάχες του ελληνικού στρατού κ.α. Αργότερα, κάποια κάδρα, αντικαταστάθηκαν από οικογενειακές φωτογραφίες.

Όλος ο υπόλοιπος τοίχος ήταν καλυμμένος με πιάτα διακοσμημένα με διάφορες παραστάσεις. Στο πάνω μέρος του πλατελότοιχου, εκεί όπου τελείωναν τα πιάτα, υπήρχε μια σειρά από πλατελάκια (πήλινα βαθιά πιάτα που τα έφτιαχναν οι ντόπιοι αγγειοπλάστες).

Στη γωνία, μεταξύ πλατελότοιχου και αποκρέβατου, πάνω στους δύο πάγκους (μικρό και μεγάλο) υπήρχε ένα μικρό μπαούλο για την αποθήκευση των χρυσαφικών της νύφης, χρήσιμων εγγράφων και άλλων σημαντικών αντικειμένων.

Σήμερα δεν υπάρχουν, παρά ελάχιστα, αυθεντικά καμαρικά σπίτια στον Αρχάγγελο, που κι αυτά θα γκρεμιστούν σε μερικά χρόνια για να χτιστούν στη θέση τους άλλα σύγχρονα σπίτια και μαγαζιά. Σε όσα έχουν μείνει, έχουν γίνει μικρές ή μεγάλες τροποποιήσεις για να εξυπηρετούν τις σύγχρονες απαιτήσεις.

Ευτυχώς κάποιοι συμπολίτες μας, όπως η κυρία Μαρία Πατσάη, διατηρούν ακόμα κάποια απ΄ αυτά ως μουσεία που τα επισκέπτονται μαθητές και τουρίστες και γνωρίζουν απο κοντά το παραδοσιακό σπίτι του Αρχαγγέλου.

Ευχαριστώ την κυρία Μαρία Πατσάη και τη γιαγιά μου Τριανταφυλλιά Γασιράνη για τις πολύτιμες πληροφορίες που μου έδωσαν.

Γιασιράνης Νίκος