Αγγειοπλαστική, μια τέχνη που χάνεται...

Στα πλαίσια τις ενότητας των επαγγελμάτων που χάνονται, οι μαθητές επισκέφθηκαν έναν από τους τελευταίους αγγειοπλάστες του Αρχαγγέλου, τον κ. Μιχάλη Ντάκα και του την ακόλουθη συνέντευξη...

Πότε ξεκινήσατε να ασχολείστε με αυτό το επάγγελμα;

Ξεκίνησα από πολύ μικρός, αφού ο πατέρας μου και ο παππούς μου ήταν αγγειοπλάστες και το 1962 ασκώ επαγγελματικά αυτή την τέχνη.

Που ήταν το εργαστήρι του πατέρα σας;

Το εργαστήρι του βρισκόταν στην περιοχή Πετρώνας, όπου βρίσκονταν όλα τα κεραμικά εργαστήρια του Αρχαγγέλου.

Σας αρέσει αυτό που κάνετε; Αν μπορούσατε θα αλλάζατε επάγγελμα;

Φυσικά μου αρέσει. Αν δεν μου άρεσε δεν θα ασχολούμουν μέχρι σήμερα!

Την αγγειοπλαστική την βλέπετε περισσότερο σαν χόμπι ή σαν επάγγελμα;

Περισσότερο σαν χόμπι γιατί όπως σας είπα μου αρέσει αυτό που κάνω και με ευχαριστεί. Είναι ένα επάγγελμα που σου δίνει την ευχαρίστηση της δημιουργίας. Δημιουργείς, μετατρέποντας το χώμα σε ένα χρήσιμο αντικείμενο και αυτό είναι κάτι που μου δίνει ψυχική ικανοποίηση.

Υπάρχουν άλλοι αγγειοπλάστες στην περιοχή του Αρχαγγέλου;

Πολύ λίγοι και σίγουρα λιγότεροι από αυτούς που υπήρχαν πριν από μερικά χρόνια.

Είναι παλιοί ή νέοι αγγειοπλάστες;

Είναι κυρίως παλιοί αγγειοπλάστες. Νέοι αγγειοπλάστες που να ασχοληθούν αποκλειστικά μ' αυτή  την τέχνη δεν υπάρχουν. Ασχολούνται κυρίως περιστασιακά στον ελεύθερο τους χρόνο ή για να βοηθήσουν τους γονείς τους ή για να συμπληρώσουν το εισόδημα τους.

Για ποιους λόγους νομίζετε δεν ασχολούνται οι νέοι με αυτή την τέχνη, ειδικά στην περιοχή του Αρχαγγέλου που είχε μεγάλη παράδοση;

Ο κύριος λόγος νομίζω ότι είναι το ότι δεν υπάρχει πια η ίδια ζήτηση για αυτά που φτιάχνουμε όπως παλιά. Οπότε δεν υπάρχει και το οικονομικό κίνητρο για να ασχοληθεί κάποιος με την αγγειοπλαστική.

Είναι εύκολο ως επάγγελμα; Τι χρειάζεται κάποιος, για να γίνει καλός αγγειοπλάστης;

Εύκολο δεν είναι! Χρειάζεται επιμονή, υπομονή και αγάπη γι' αυτό που κάνεις για να γίνεις καλός αγγειοπλάστης όπως φυσικά και σε όλα τα άλλα επαγγέλματα.

Ποιες είναι οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιείτε και από που τις βρίσκετε;

Οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιούμε είναι το χώμα και το νερό. Ανάλογα τα αντικείμενα που θέλουμε να φτιάξουμε, χρησιμοποιούμε τρία είδη χώματος. Το κόκκινο, το άσπρο και το μαύρο και τα παίρνουμε αυτήν ευρύτερη περιοχή του Αρχαγγέλου και από περιοχές της Λίνδου και της Αρχίπολης.

 Ποια είναι τα βασικά εργαλεία της δουλειάς σας;
Το βασικότερο είναι ο τροχός. Πάνω στον τροχό τοποθετούμε τον πηλό και του δίνουμε το σχήμα που θέλουμε. Μετά θα έλεγα τον φούρνο όπου γίνεται ο ψήσιμο. Με τον τροχό και τον φούρνο μπορούμε να φτιάξουμε ένα κεραμικό αντικείμενο. Όλα τα άλλα εργαλεία που χρησιμοποιούμε (πινέλα, τριπάνια, ξύστρα κλπ) είναι βοηθητικά.

Ποια είναι η διαδικασία για να μετατραπεί το χώμα σε κεραμικό αντικείμενο;

Αρχικά πρέπει να μετατρέψουμε το χώμα σε πηλό. Αφήνουμε το χώμα να στεγνώσει από την υγρασία του και μετά το αλέθουμε, αναμειγνύοντας το ταυτόχρονα με νερό. Μετά, το μείγμα αυτό κυλά σε δύο διαδοχικές δεξαμενές ώστε να φύγουν οι πέτρες και τα χαλίκια που υπήρχαν μέσα και να καταλήξει το καθαρό χώμα, στη δεύτερη δεξαμενή .

Έπειτα, αφήνουμε το μείγμα αυτό μερικές μέρες, μέχρι να καθίσει το χώμα στον πυθμένα της δεξαμενής και να εξατμιστεί το νερό, για να μπορούμε να το βγάλουμε από τον πυθμένα της. Αφού στραγγίξει αρκετά και μπορούμε να το πιάσουμε με τα χέρια, το βγάζουμε από τη δεξαμενή και το βάζουμε σε ένα μηχάνημα που το ζυμώνει και βγάζει τον πηλό, που τον τυλίγουμε και τον φυλάσσουμε σε υγρό και σκοτεινό μέρος για να μην ξεραθεί.

Όταν πια έχουμε τον πηλό, τον τοποθετούμε στον τροχό και του δίνουμε το βασικό σχήμα που θέλουμε.

Το αφήνουμε πάλι να στεγνώσει λίγο, να "τραβήξει" όπως το λέμε και μετά το τοποθετούμε πάλι στον τροχό και με ειδικά εργαλεία του φτιάχνουμε τις λεπτομέρειες. Για παράδειγμα του αφαιρούμε λίγο πηλό από το κάτω μέρος για να φτιάξουμε τη βάση, το κάνουμε πιο στρογγυλό ή του βάζουμε χειρολαβή για να μπορούμε να το πιάσουμε. Το τι θα κάνουμε, εξαρτάται από το αντικείμενο που φτιάχνουμε.

Στη συνέχεια το αφήνουμε πάλι να στεγνώσει και ανάλογα το τελικό αποτέλεσμα που επιθυμούμε, μπορεί να χαραχτεί με βελόνα σχηματίζοντας πάνω του διάφορα σχέδια ή να επαλειφθεί με υγρό σμάλτο και στο τέλος να μπει στο φούρνο για να ψηθεί.

Αφού ψηθεί, μπορεί να διακοσμηθεί με διάφορα χρώματα και να ψηθεί πάλι, οπότε στο τέλος θα έχουμε και το τελικό αντικείμενο.

Πόσο χρόνο χρειάζεται για να ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία;

Κυρίως εξαρτάται από τον καιρό. Αν έχει υγρασία ή συννεφιά θα χρειαστεί περισσότερος χρόνος. Συνήθως χρειάζεται γύρω στις δύο εβδομάδες για να ολοκληρωθεί η διαδικασία αυτή.

Έχει αλλάξει κάτι στην διαδικασία από την εποχή των παππούδων σας ή του πατέρα σας μέχρι σήμερα;

Ναι. Κάποια από τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε έχουν αλλάξει. Ο τροχός για παράδειγμα έχει γίνει ηλεκτρικός ενώ παλιά ήταν ποδοκίνητος. Ο ζυμωτήρας που ζυμώνει το ίζημα από τις δεξαμενές, δεν υπήρχε παλιά και η ζύμωση γινόταν με τα πόδια. Οι ηλεκτρικοί φούρνοι που χρησιμοποιούμε σήμερα για να ψήσουμε τα αντικείμενα, δεν υπήρχαν και το ψήσιμο γινόταν σε καμίνια που ζεσταίνονταν με ξύλα. Επίσης χρησιμοποιούμε διάφορα υλικά όπως χρυσό, σμάλτο και χρώματα που δεν τα χρησιμοποιούσαμε πριν ή έπρεπε να τα φτιάξουμε εμείς οι ίδιοι, ενώ τώρα τα παίρνουμε έτοιμα.

Τι είδους κεραμικά αντικείμενα φτιάχνετε;

Παλιά φτιάχναμε κυρίως αντικείμενα για το σπίτι όπως πιατέλες, πιθάρια, ποτήρια, λεκάνες, στάμνες και διάφορα σκεύη για ψήσιμο ή για φύλαξη σιταριού, λαδιού, μελιού ή ότι άλλου ήθελε να φυλάξει ο καθ' ένας. Επίσης φτιάχναμε αντικείμενα για θρησκευτική χρήση όπως καπνιστήρια και καντήλια. Όλα αυτά τώρα δεν έχουν μεγάλη ζήτηση, αφού όλοι χρησιμοποιούν αυτά που φτιάχνονται στα εργοστάσια, οπότε φτιάχνουμε κυρίως αντικείμενα που αγοράζουν οι τουρίστες ή ότι παραγγείλει ο πελάτης.

Από πού εμπνέεστε για την διακόσμηση των κεραμικών που φτιάχνετε;

Από την τοπική παράδοση και την ελληνική ιστορία και μυθολογία. Επομένως, τα κεραμικά αντικείμενα που φτιάχνουμε τα διακοσμούμε με αρχαιοελληνικά σχήματα όπως μαιάνδρους, αρχαίους ήρωες, καράβια, τον Κολοσσό της Ρόδου, διάφορα σύμβολα του νησιού μας όπως το ελάφι, τον ιβίσκο και διάφορα αξιοθέατα του νησιού μας και της Δωδεκανήσου.

Που τα πουλάτε;

Σε τουρίστες, σε ντόπιους που διατηρούν ακόμα την παράδοση και συνεχίζουν να χρησιμοποιούν κεραμικά μαγειρικά σκεύη, απολαμβάνοντας νοστιμότερο φαγητό αλλά και σε επαγγελματίες κυρίως σε εστιατόρια και ταβέρνες που θέλουν να διατηρήσουν το παραδοσιακό τους ύφος.

Το εισόδημα από το επάγγελμα του αγγειοπλάστη είναι αρκετό για να μπορέσει να ζήσει κάποιος;

Πριν την οικονομική κρίση μπορούσε κάποιος να ζήσει άνετα με το εισόδημα του αγγειοπλάστη. Τώρα όμως όχι. Συνεχίζουμε όμως γιατί το αγαπάμε.

Είστε αισιόδοξος για το μέλλον του επαγγέλματός σας και τη συνέχιση της κεραμικής τέχνης στην περιοχή του Αρχαγγέλου;

Όχι δεν είμαι. Οι νέοι δεν ασχολούνται πια με το επάγγελμα αυτό. Έτσι, μοιραία κάποια στιγμή θα εξαφανιστεί και μαζί του θα χαθεί και ένα μεγάλο κομμάτι της παράδοσης του Αρχαγγέλου που από τα αρχαία χρόνια μέχρι και πριν από μερικά χρόνια ήταν το σημαντικό αγγειοπλαστικό κέντρο του νησιού και της ευρύτερης περιοχής. Για να καταλάβετε πόσο σημαντικό αγγειοπλαστικό κέντρο ήταν, ο τρούλος της Αγιάς Σοφιάς στην Κωνσταντινούπολη, έχει τούβλα που φτιάχτηκαν από ντόπιους αγγειοπλάστες της εποχής εκείνης!

Κύριε Ντάκα σας ευχαριστούμε πολύ για τον χρόνο που διαθέσατε και τις ενδιαφέρουσες πληροφορίες που μας δώσατε!

Εγώ σας ευχαριστώ που ενδιαφέρεστε ακόμα για την παράδοση και θέλετε να μάθετε κάποια πράγματα γι' αυτή την τέχνη.

Ομαδική συνέντευξη